Республиканың җайга салынулы оешмалары, аларның барлыкка килү тарихы, үсеше, хәзерге торышы турында «Татариядән Татарстан Республикасына» дигән традицион сәхифәбезне дәвам иттерәбез.
Татарстанның зур энергетикасы Казан ҖЭҮ-1 башлана. Башта Совет хөкүмәте Свияжск районында электр станциясе төзергә ниятләгән була. Әмма Казан сәнәгать зонасының көчле үсеше үз төзәтмәләрен кертә. Ул вакытта энергетика куәтләрен кертү темплары Татарстан сәнәгатенең көчле үсеше артыннан шактый калыша.
Казан дәүләт район электр станциясе – КазГРЭС Урта Идел районында беренчесе була.
Казан ҖЭҮ-1 не проектлаштыру һәм төзү беренче бишьеллык чорында бара. 1928 елда фәнни-техник совет төзелешнең эскиз проектын карый. 1930 елның 5 маенда төп корпус нигезенә беренче көрәк грунт кертелә.
1931 елда Казан ҖЭҮ-1 илнең ударлы 518 төзелеш объектлары исәбенә кертелгән. Хөкүмәт Карары белән станция эшче көчләр, финанслар, төзелеш материаллары белән тәэмин итү буенча беренче чираттагы төзелешләр исәбенә кертелә. Бөтен республика төзелешкә ярдәм итү өчен мобилизацияләнә. Татарстан Хөкүмәте төзелешне даими контрольдә тота. Монда дистәләгән грамоталы хезмәткәр җибәрелә.
1933 елның 17 гыйнварында Татарстанның беренче энергетикасы булган 1нче турбогенератор алдында кызыл тасма киселә. «Вумаг» (Германия) фирмасының 10 мең киловатт егәрлектәге беренче турбоагрегаты сынау өчен файдалануга кертелә. Март аенда шундый ук икенче турбоагрегат эшли башлый. Станция көче икеләтә арта. Бу татар энергетикларының икенче җиңүе була. Кичәге төзүчеләр ҖЭҮ-1дә цехларның беренче җитәкчеләре булалар. 1933 елның 1 июлендә 20 мең киловаттлы станция сәнәгый файдаланыла һәм кулланучыларга сәгатенә 100 тонна пар җибәрелә башлый. ҖЭҮ ике турбогенератор һәм тузан тотып кала торган ягулыкта эшли торган, сәгатенә 45 тонна пар җитештерә торган биш казан агрегаты урнаштырыла.
Казанның ҖЭҮ-1 эре җылылык электр үзәкләренең берсе, сәнәгатькә һәм Казан көнкүрешенә чын-чынлап революцион үзгәреш кертә. Татарстан башкаласыннан тыш, ул Зеленодольск, Юдино, Васильево, Дәрвишләр бистәләренә һәм башкаларга электр энергиясе бирелә.
Сугыш еллары ил сәнәгатенә үзгәрешләр кертә. Татарстанда өстәмә энергиягә мохтаҗ берничә эре эвакуацияләнгән предприятие эшли башлый. 1944 елда ҖЭҮ-1дә АПР-12 (10 МВт генераторы) тибындагы, егәрлеге 12 МВт булган Ленинград металл заводының өченче теплофикацион турбоагрегаты файдалануга тапшырыла. Ә 1948 елда Барнаул заводының № 6 БКЗ-75 ст. казан агрегаты монтажлана, ул сәгатенә 75 тонна пар җитештерә.
1955-1956 елларда электр һәм җылылык энергиясен катнаш эшләп чыгару өчен АП-25-2 ст. №4 турбогенераторын, егәрлеге 25 мең кВ. метр булган, ике ТП-150 казан агрегатын (һәрберсе сәгатенә 150 тонна пар җитештерә) монтажлау һәм гамәлгә кертү юлы белән төзелешнең өченче чираты гамәлгә ашырыла. Барлык җиһазлар да үзебездә җитештерелгән: турбина – Ленинград металл заводы, генератор – Ленинград «Электросила», казаннар – Таганрог заводы.
1962 елда казаннарны реконструкцияләгәннән соң, ГРП төзелгәннән һәм ҖЭҮ газүткәргеч салынганнан соң, газ яндырыла башлый. Нәтиҗәдә, ҖЭҮ электр куәте сәгатенә 55 мең киловаттка кадәр җиткерелә, ә теплофикацион турбиналарның куәте сәгатенә 218 Гкал кадәр җиткерелә. Персонал инициативасы буенча 1964 елда №4 турбинаны җылылык куәте сәгатенә 108 дән 178 Гкалга кадәр арттырып модернизациялиләр, бу елына алты мең тоннага якын ягулыкны янга калдырырга мөмкинлек бирә.
1966 елда илебезнең заманча котельныйларын һәм турбина җайланмаларын урнаштырып, ҖЭҮ киңәйтү чираты төзелешенә проект йөкләмәсе раслана. Станциянең шәһәр чикләрендә урнашуын исәпкә алып, һава бассейнын савыктыру өчен 150 метрлы биеклектәге ике төтенле тимер-бетон торба кору күздә тотыла.
1967 елда «Татэнерго» РЭИ станцияләре арасында беренче тапкыр ҖЭҮ-1 елына 1000 тоннадан артык ягулыкны янга калдыра торган №1 һәм №2 турбиналар конденсаторларында химик су чистарту өчен су җылыту ысулы кертелә. Социалистик ярышта ирешелгән хезмәт уңышлары уңаеннан, ҖЭҮ коллективы 1967 елда КПССның Казан шәһәр комитеты һәм хезмәт ияләре депутатларының шәһәр советы башкарма комитетының истәлекле байрагы белән бүләкләнә, аны мәңгелек саклауга калдыра.